The Mamluk ‘Ulama and the Design and Critique of Politics: The Case of Idrīs b. Baydakin

Bireysel ve toplumsal meseleleri ele alan daha ziyade terğîb, terhîb, kebâir, mehârim bid‘at konularında kaleme alınan eserler ulemanın siyasilerle ilişki kurma usullerini belirleme açısından önem arz eder. Bu önemi göstermeyi amaçlayan bu makalenin temel sorusu şudur: “Sevap işlemeye teşvik kitapları ile büyük günahlara bid‘atlara dair siyasi muhalefet, eleştiri siyaseti yönlendirme metni olarak okunabilir mi?” Ulema bir taraftan adalet, hakkaniyet, emir bi’l-ma‘rûf, cömertlik, istişare, tevazu gibi kavramların Müslümanların hayatında yer edinmesini için yazdıkları kitaplarda makbul idare de çerçeve çizerken başta zulüm haksızlıklar olmak üzere günahları aldıkları metinlerde siyasilerin tavırlarına hususi ayırırlar. Böylece matlup/şer‘î siyaset çizilir. Sahih dinî yaşama aykırı ortaya çıkarak örgütlü/toplumsal sorun hâlini hususların (bid‘atlar) izale edilmesinde ulema birlikte siyasilere görev yükleyen metinler çerçevede değerlendirilmelidir. 
 makalede erken dönem Memlük ulemasından İdris b. Beydekin’in (ö. 710/1310) el-Lüma‘ fi’l-havâdis ve’l-bida‘ adlı eseri yukarıda resmedilen araştırma konu çerçevesi doğrultusunda incelenecektir. Makalenin argümanı İbn sahih yaşamın tesisi çağdaşı olduğu yönelttiği muhalefetini yazdığı metin üzerinden dile getirdiği, onları amellerinde şer‘î kalmaya çağırdığıdır. İslam düşüncesine meselelerin farklı kaynak incelenebileceği hususu Memlükler özelinde belirgin kılınmaya çalışılacak, ulema-siyaset ilişkilerini “mutlak itaat” yahut “sessiz kalma, müdahil olmama” çerçevesinde okumayı yeğleyen çağdaş literatür dolaylı yoldan eleştirilecektir. Makalede ilk Beydekin öncesi ahkâm-ı sultaniye literatürü alınmakta, böylece meselenin arka planına oluşturulmaktadır. Mâverdî 450/1058), Ebû Ya‘lâ Ferrâ 458/1066) Cüveynî 478/1085) tarafından sultâniyye eserleri dini muhafaza etme bid‘atlarla mücadele meselesini devlet başkanının görevleri arasında zikrederler. Konuya en kapsamlı değerlendirmelere ise verir. Memlüklerin tevarüs ettikleri havâdis yazarları incelenen Muhammed Vaddâh el-Kurtubî 286/899), Ebî Rendeka et-Turtûşî 520/1126), Ebu Abdullah el-Makdisî 643/1245) Şâme 665/1267) eserlerinde bid‘atla hususunda rollerine işaret etmek yerine sorumluluğunu esas alırlar. iki geleneği eden itibarıyla içerisinde almakla konuyu irtibatlı alması bakımından ayrıcalıklı yerde durmaktadır. meseleyi eserlerinin bakış açısına yakın yaklaşımla alır. Zira nitelediği uygulamaları alıp bunlara karşı alınacak tedbirler siyasileri uyaran metindir. coğrafyasının bütün önemli merkezlerinde yaşayan kitaptaki tespitlerinde oranda kendi gözlemlerine dayanan müellif Memlüklerdeki “yaşayan bid‘atları” edinir. Bid‘atların yaygınlaşmasıyla dört mezhebin temsilcileriyle teşrik-i mesaide bulunmakta âlimlerle ortak hareket etmektedir.
 engellenmesini “emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker” kaidesini alarak inceleyen ümera, avama seviyelerde sorumluluk yükler. avamın tesir seviyeleri sınırlı olduğundan rolünü öne çıkartır. Ümeranın sorumluluğu özellikle gücünü aşan çalışmada “örgütlü bid‘atlar” kavramlaştırılan mücadelede çıkar. Fütüvvet kurumu, Kalenderîler Merzûkîler etraflıca incelenir. Yine siyasete doğrudan yüklenen diğer bid‘atlar alınır. Av bahsi, mescit camilerdeki bid‘atlar, sofradaki/yeme içmedeki özel günlere has tekebbür, birbiriyle karşılaşan insanların yaptığı Yahudi Hristiyanları dost edinme meselesiyle ilgili gayrimüslim kutsal günleriyle irtibatları ıydü’ş-şehîd Geniş siyasetle ilişkisi dikkate değer edilir.